Tuesday, September 19, 2006

खगोलशास्त्रिय अंतरे. (सूर्यमाला)

आपल्या दैनंदिन जिवनामध्ये आपण कित्येकदा अंतरे मोजतो. उदाहरण द्यायचे झाले तर, केसांची लांबी, टेबलाची लांबी, घर ते ऑफ़िस पर्यंतचे अंतर, वगैरे वगैरे. ह्या लांबींची मोजणी करताना आपण नेहमी वेगवेगळी एकके वापरतो. केसांची लांबी मिलीमिटर वा सेंटीमीटर मध्ये, टेबलाची लांबी फ़ूट, तर घर ते कामापर्यंतचे अंतर किलोमीटर... खरंतरं ह्या साऱ्यांसाठी एकच एकक वापरले तरी चालण्यासारखे आहे. पण आपण नेहमी वेगवेगळी एकके वापरतो.

ह्याचे कारण बहुदा पुढिलप्रमाणे असावे. अंतर सांगताना खूप मोठ्या अथवा खूप लहान आकड्याचा वापर करावा लागू नये हा या वेगवेगळ्या एककांचा वापरामागील उद्देश्य असू शकतो. थोडक्यात ०.१ ते १०० ह्या आकड्यांची कल्पना करणे व त्यांच्यात तुलना करणे सोपे असते. त्यामुळे एकके निवडताना बऱ्याचदा अशी एकके वापरली की ज्यांच्या वापराने तुलना करणे सोपे जाईल. हा पूर्णतः माझा तर्क आहे व तो चुकीचा देखिल असू शकतो. आपल्या याबाबतच्या कल्पना जरूर कळवाव्यात.

आज आपण सूर्यमालेतील अंतर मोजण्यासाठी वापरण्यात येणाऱ्या अंतरांबद्दल विचार करू. सर्वात पहिल्यांदा विचार येतो तो सूर्य व इतर ग्रहांमधील अंतरांचा. आणि त्यासाठी सूर्य व पृथ्विमधील अंतराचा एकक म्हणून वापर करणे योग्य ठरते. या एककाला एक खगोलशास्त्रिय एकक असे म्हणतात. हे अंतर पार करण्यासाठी प्रकाशाला जवळपास ५०० सेकंद लागतात. हे अंतर १५ लक्ष किलोमीटर एवढे आहे. सूर्यमालेतील ग्रहांची सूर्यापासूनची अंतरे खगोलशास्त्रिय एककांमध्ये खालिल प्रमाणेः

बुधः ०.३९
शुक्रः ०.७२
पृथ्वीः १.००
मंगळः १.५२
गुरूः ५.२०
शनीः ९.५४
यूरेनसः १९.२२
नेपच्यूनः ३०.०६

खुजे ग्रहः
सीरीसः २.७६
प्लूटोः३९.४८
एरीसः ६७.६७

लघुग्रहः सरासरी २.५

पुढिल काही लेखांमध्ये हळूहळू खगोलशास्त्रामध्ये आढळणाऱ्या लांबलांबच्या गोष्टींची अंतरे कशी मोजतात ते पाहू.

छायाचित्र हक्क: नासा

No comments: